Mae’r termau hyn yn cael eu taflu o gwmpas drwy’r amser a gall yr hyn y maent i gyd yn ei olygu fynd yn ddryslyd braidd, gadewch i ni ddechrau gyda beth yw nwy tŷ gwydr (NTG). Nwy yw NTG sy’n amsugno ac yn ail-allyrru gwres o fewn atmosffer y Ddaear a thrwy hynny sydd yn cadw atmosffer y blaned yn gynhesach nag y byddai fel arall. Y prif nwyon tŷ gwydr yn atmosffer y Ddaear yw anwedd dŵr, carbon deuocsid (CO₂), methan (CH4), ocsid nitraidd (N2O) ac osôn. (Mathew Brander, 2012)

Pam rydyn ni’n poeni am garbon deuocsid (CO2) a beth ydyw? CO2 yw’r nwy tŷ gwydr mwyaf cyffredin a allyrrir drwy weithgareddau dynol o ran meintiau a chyfanswm yr effaith ar gynhesu byd-eang ac felly dylem boeni amdano. Llosgi tanwyddau ffosil er mwyn cynhyrchu pŵer, dros gludiant a datgoedwigo yw rhai enghreifftiau yn unig o weithgareddau dynol sy’n gollwng CO2. (Mathew Brander, 2012)

Beth am CO2e? Mae’n edrych yr un fath â CO2, felly beth yw’r gwahaniaeth? Wel, llaw-fer yw CO2e ar gyfer ‘carbon deuocsid cyfwerth’ ac fe ddefnyddir er mwyn cymharu nwyon tŷ gwydr amrywiol mewn uned gyffredin. Ar gyfer unrhyw swm a math o GHG, mae CO2e yn cynrychioli faint o CO2 a fyddai wedi bod yn effaith cynhesu byd-eang cyfatebol. (Llywodraeth Cymru, 2021) I fynegi swm o GHG fel CO2e, gellir lluosi maint y GHG â’i botensial cynhesu byd-eang. Er enghraifft, os yw 1kg o fethan yn cael ei ollwng, yna gellir mynegi hyn fel 25kg o CO2e (1kg o CH4 × 25 = 25kg CO2e). (Mathew Brander, 2012)

Mae’r Geiriadur Saesneg Rhydychen yn diffinio argyfwng hinsawdd fel sefyllfa lle mae angen gweithredu ar frys i leihau neu atal newid yn yr hinsawdd ac osgoi niwed amgylcheddol a allai fod yn anwrthdroadwy o ganlyniad iddo. Yn 2019, datganodd y DU argyfwng hinsawdd cenedlaethol, yn dilyn datganiadau eraill a wnaed gan fwrdeistrefi ledled y DU, Cyngor Dinas Bryste oedd y cyntaf yn 2018, nid yn unig yn y DU ond yn Ewrop hefyd. (Brown L. , 2019)

Y rheswm pam y bu’r datganiad hwn yn gam mor aruthrol i’r DU yw oherwydd iddo gydnabod o’r diwedd effeithiau difrifol newid hinsawdd, sy’n anochel heb newidiadau. Ystadegau ac enghreifftiau sydd a’r llais uchaf, felly dyma rai yn unig i ddangos yr effeithiau trychinebus os na fyddwn yn gwneud dim. Roedd y tro diwethaf i’n planed fod yn boethach nag yn awr o leiaf 125,000 o flynyddoedd yn ôl. Rhagwelir y bydd tymereddau byd-eang yn mynd heibio i’r trothwy di-droi’n-ôl erbyn 2027 os na wneir unrhyw beth, bydd hyn yn ac mae wedi arwain at gyfnodau amlach o wres eithafol. Yn hanesyddol, roedd tywydd poeth yn ddigwyddiad unwaith y ddegawd, nawr mae hyn yn digwydd 2.8 gwaith y ddegawd ac mewn dim ond 6-11 mlynedd gallai fod yn digwydd 4.1 gwaith y ddegawd. Mae tywydd poeth wedi bod yn lladd cannoedd ar filoedd o bobl yn ogystal â biliynau o greaduriaid y môr. Yn 2021, mae’r Almaen a Tsieina wedi gweld llifogydd syfrdanol, mae tanau gwyllt o faint eithafol wedi llosgi trwy Ganada, California a Gwlad Groeg, a glaw am y tro cyntaf wedi disgyn yn hytrach nag eira ar gopa Ynys Las sy’n toddi’n gyflym. Ar y gyfradd bresennol, erbyn 2050, bydd 216 miliwn o bobl, yn bennaf o wledydd sy’n datblygu, yn cael eu gorfodi i ffoi rhag effeithiau newid hinsawdd. Mae angen gweithredu radical ac roedd ei angen ymhell cyn heddiw. (The Guardian, 2021)

Defnyddir y termau hyn drwy’r amser fel pe baent yn gyfnewidiol, ond nid yw hyn yn wir. Mae carbon niwtral yn golygu cyflawni cyflwr lle mae’r swm net o CO2e sy’n cael ei ollwng i’r atmosffer yn cael ei leihau i sero oherwydd ei fod yn cael ei gydbwyso gan gamau gweithredu i leihau neu wrthbwyso’r allyriadau hyn. Os yw’r swm o CO2e wedi’i leihau neu ei wrthbwyso yn fwy na’r swm net sy’n cael ei ollwng i’r atmosffer, yna mae hyn yn golygu carbon negatif. Er bod sero net yn golygu gwneud newidiadau i leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr i’r swm isaf a gwrthbwyso fel y dewis olaf. Bydd y gwrthbwyso’n cael ei wneud i wrthweithio’r allyriadau hanfodol unwaith y bydd yr holl fesurau lleihau allyriadau wedi’u rhoi ar waith. (Chartier, 2021)

Y rheswm pam y bu’r datganiad hwn yn gam mor aruthrol i’r DU yw oherwydd iddo gydnabod o’r diwedd effeithiau difrifol newid hinsawdd, sy’n anochel heb newidiadau. Ystadegau ac enghreifftiau sydd a’r llais uchaf, felly dyma rai yn unig i ddangos yr effeithiau trychinebus os na fyddwn yn gwneud dim. Roedd y tro diwethaf i’n planed fod yn boethach nag yn awr o leiaf 125,000 o flynyddoedd yn ôl. Rhagwelir y bydd tymereddau byd-eang yn mynd heibio i’r trothwy di-droi’n-ôl erbyn 2027 os na wneir unrhyw beth, bydd hyn yn ac mae wedi arwain at gyfnodau amlach o wres eithafol. Yn hanesyddol, roedd tywydd poeth yn ddigwyddiad unwaith y ddegawd, nawr mae hyn yn digwydd 2.8 gwaith y ddegawd ac mewn dim ond 6-11 mlynedd gallai fod yn digwydd 4.1 gwaith y ddegawd. Mae tywydd poeth wedi bod yn lladd cannoedd ar filoedd o bobl yn ogystal â biliynau o greaduriaid y môr. Yn 2021, mae’r Almaen a Tsieina wedi gweld llifogydd syfrdanol, mae tanau gwyllt o faint eithafol wedi llosgi trwy Ganada, California a Gwlad Groeg, a glaw am y tro cyntaf wedi disgyn yn hytrach nag eira ar gopa Ynys Las sy’n toddi’n gyflym. Ar y gyfradd bresennol, erbyn 2050, bydd 216 miliwn o bobl, yn bennaf o wledydd sy’n datblygu, yn cael eu gorfodi i ffoi rhag effeithiau newid hinsawdd. Mae angen gweithredu radical ac roedd ei angen ymhell cyn heddiw. (The Guardian, 2021)